Suszyńska Maria, pseud. Marta, Marta Krzemcza (Krzemsza) (1906–1981), publicystka, działaczka społeczna, żołnierz Batalionów Chłopskich.
Ur. 25 XI w Kiszyniowie, była jedyną córką Józefa, robotnika rolnego.
Po ukończeniu czteroklasowej szkoły ludowej prowadzonej przez Polskie Tow. Dobroczynności w Kiszyniowie S. przyjechała do Polski i w r. 1922 uczęszczała na drugi kurs Preparandy Nauczycielskiej Kuratorium Warszawskiego w Hucie Mińskiej (pow. miński). Od r. 1923 dzięki stypendium i korepetycjom uczyła się w seminarium nauczycielskim przy Liceum Krzemienieckim. Od r. 1928 była tam zastępcą nauczyciela w szkole ćwiczeń; prowadziła czytelnię dla dzieci i licealne koło artystyczne. Gdy Liceum przyznało jej stypendium, jesienią 1929 rozpoczęła naukę w grupie nauczania dorosłych i młodzieży pracującej Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Od listopada 1930 odbywała praktykę w Komisji Domów Ludowych Centralnego Tow. Organizacji i Kółek Rolniczych. Po ukończeniu Studium, w r. 1931, podjęła pracę na Wołyniu w skupiającym Polaków i Ukraińców Wołyńskim Związku Młodzieży Wiejskiej; kierowała tam pracami oświatowymi, a następnie jako sekretarz Związku redagowała jego dwutygodnik „Młoda Wieś”, wydawany w Równem i Łucku. W r. 1937 wróciła do Warszawy, gdzie pracowała jako inspektor oświatowy w Centralnym Komitecie ds. Młodzieży Wiejskiej; po jego przekształceniu w Spółdzielnię Wydawniczą «Pomoc Oświatowa» objęła jej kierownictwo. Od stycznia 1939 wraz z Piotrem Banaczkowskim redagowała organ Spółdzielni, warszawski miesięcznik „Na drogach wiedzy”.
Od początku okupacji niemieckiej była S. czynna w konspiracji. W listopadzie 1939 rozpoczęła kolportaż „Biuletynu Informacyjnego”, tygodnika „Służby Zwycięstwu Polski”. W r. 1940 wstąpiła do Stronnictwa Ludowego «Roch» i w jego organizacji zbrojnej Straż Chłopska (od wiosny 1941 – BCh) była łączniczką Komendy Głównej. Współorganizowała tajną drukarnię Stronnictwa oraz kontynuowała kolportaż podziemnej prasy. Od listopada 1941 z Kazimierzem Banachem, a od lipca 1942 z Tadeuszem Rekiem, redagowała czasopismo ludowe „Ku zwycięstwu” (od sierpnia t.r. „Przez walkę do zwycięstwa”). Oddelegowana w poł. t.r. z polecenia Banacha na Wołyń, redagowała od grudnia w Różynie (pow. kowelski) miesięcznik BCh „Polska zwycięży”. Po utworzeniu na Wołyniu, w styczniu 1943, m.in. przez Zygmunta Rumela Komendy Okręgu VIII BCh kierowała jego łącznością i kolportażem. Od marca t.r. redagowała wraz z działaczami ukraińskimi kolejny miesięcznik BCh wydawany w Różynie w języku ukraińskim „Współdziałanie”. Z powodu choroby wróciła w lipcu do Warszawy i zakończyła działalność konspiracyjną. W trakcie powstania warszawskiego została we wrześniu 1944 wywieziona do obozu pracy Sanzeberg w Cottbus; przebywała tam do oswobodzenia przez Armię Czerwoną w kwietniu 1945.
Pod koniec maja 1945 wróciła S. do Warszawy i we wrześniu t.r. rozpoczęła pracę w dziale wydawniczym Centralnej Poradni Samokształcenia przy Ludowym Inst. Oświaty i Kultury. Redagowała wydawany przez Poradnię warszawski miesięcznik „Rzeczy Ciekawe”; publikowała w nim m.in. cykl Sylwetki pisarzy ludowych (1947 nr 4, 6, 9) o Jakubie Bojce, Ferdynandzie Kurasiu i Franciszku Magrysiu. Była współzałożycielką utworzonego w r. 1946 Chłopskiego Tow. Przyjaciół Dzieci; weszła w skład Zarządu Głównego Towarzystwa i kierowała jego działem wydawniczym. Opublikowała sprawozdanie Z działalności Chłopskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (W. 1946). Redagowała wydawany przez Towarzystwo warszawski kwartalnik „Chłopskie Dziecko”; ogłosiła też na jego łamach artykuły o pracy oświatowej wśród dzieci wiejskich, m.in. Nasze zadania (1947 nr 1) i Ku czemu zmierzamy w naszej pracy wychowawczej (1948 nr 2). Pod koniec marca 1948 weszła w skład zarządu i została sekretarzem Spółdzielni Wydawniczej «Chłopski Świat»; następnie była w niej kierownikiem działu wydawniczego i wiceprezesem. Po połączeniu Chłopskiego Tow. Przyjaciół Dzieci z Robotniczym Tow. Przyjaciół Dzieci i powstaniu w czerwcu 1949 Tow. Przyjaciół Dzieci pozostała w jego Zarządzie Głównym, a po połączeniu Spółdzielni Wydawniczej «Chłopski Świat» ze Spółdzielnią Wydawniczą «Wydawnictwo Ludowe» i powstaniu w r. 1949 Ludowej Spółdzielni Wydawniczej (LSW) zachowała w niej do marca 1950 stanowisko wiceprezesa. Wstąpiła do powstałego 29 XI 1949 Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) i w jego Naczelnym Komitecie Wykonawczym weszła do Prezydium Wydz. Kobiecego. Od marca 1950 do r. 1951 pracowała w Centralnym Związku Spółdzielczym, a następnie przez rok w Centrali Rolniczych Spółdzielni «Samopomoc Chłopska». Podczas czystek stalinowskich została usunięta z ZSL i wyrzucona z pracy; w r. 1953 znalazła zatrudnienie w Warszawskiej Fabryce Motocykli. W trakcie «odwilży» wróciła w r. 1955 do pracy redaktora w LSW, a po przełomie politycznym w październiku 1956 przyjęto ją ponownie do ZSL (decyzją Komisji Rehabilitacyjnej Naczelnego Komitetu ZSL z 23 XI 1956). Pod koniec swej aktywności zawodowej kierowała w LSW działem wydawnictw młodzieżowych. W r. 1963 przeszła na emeryturę. Zmarła 23 IX 1981 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Komunalnym Północnym. Była odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1959) oraz Krzyżem Partyzanckim.
Rodziny S. nie założyła.
Giza S., Ruch ludowy w prasie Polski Ludowej 1944–1967. Materiały bibliograficzne, W. 1970; Mioduchowska M., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego w latach 1864–1974, W. 1979; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989; Wesołowski Z. P., Polska Rzeczpospolita Ludowa. Kawalerowie Orderu Virtuti Militari, Miami 1992; – Banach K., Z dziejów Batalionów Chłopskich, W. 1968; Gmitruk J. i in., Bataliony Chłopskie, W. 1987; Jędrzejec M., Twierdzą nam będzie każdy próg. Kobiety ruchu ludowego w walce z hitlerowskim okupantem, W. 1968; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1935–1945, W. 1982; taż, Prasa okupowanej Warszawy 1939–1945, W. 1992; Matusowa B., Na partyzancki poszły bój…, W. 1970; taż, Udział kobiet w wydawaniu i kolportowaniu tajnej prasy (SL «Roch» i AK), w: By nie odeszły w mrok zapomnienia. Udział kobiet polskich w II wojnie światowej, W. 1976; Przybysz K., Wojtas A., Bataliony Chłopskie. Geneza i rozwój struktury organizacyjnej, W. 1985 I; Romanowski W., ZWZ-AK na Wołyniu 1939–1944, L. 1993; – AP m. stoł. W.: Zespół WWP, sygn. 470; Arch. Zakł. Hist. Ruchu Lud. w W.: Akta osobowe NK ZSL, nr 15–01 (fot.); Fundacja «Arch. i Muz. Pomor. AK oraz Wojsk. Służby Kobiet» w Tor.: sygn. 3668/WSK (teczka osobowa); Kancelaria Prezydenta RP w W.: Imienny spis odznaczonych Orderem Wojennym Virtuti Militari w l. 1943–59, s. 193 poz. 1625.
Dorota Kromp